ELEŞTİREL DÜŞÜNME
"Dünyanın birçok farklı ülkesinde üniversiteler, iş dünyasının devleri ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) gibi kuruluşlar 21. yüzyıl yetkinlikleri üzerine çalışmaktadır.
Yetkinlik seti konusunda farklı kombinasyonlar olsa da bir uzlaşma alanı oluşmaya başlamış durumdadır. Öyle ki üzerinde tartışılmayan 1 numaralı yetkinlik olarak “eleştirel düşünme” göze çarpmaktadır.
Stratejik düşünme ve doğru karar verebilme becerisi bir lider için olmazsa olmaz bir özelliktir. Doğru kararlar verebilme becerisinin ilk adımı ise, eleştirel düşünmenin unsurlarından olan, doğru soruları sorabilmek ve doğruları yanlış varsayımlardan ayırabilmekten geçer. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, organizasyonlar için hayati olan bu yetkinliğe aranılan seviyede sahip kişi sayısı ne yazık ki tahmin ettiğimizden de az. Bunun yanı sıra, liderlik basamakları adım adım yükseldikçe, eleştirel düşünme daha da kritik bir hale gelmektedir. Bu sorumluluğu üstlenen liderlerden çabuk öğrenebilme, bilgiyi kusursuzca değerlendirebilme, karar alma ve uygulamaya dahil edebilme becerileri beklenmektedir.
Endüstriyel psikolojide yapılan en köklü araştırmalardan birine göre, tüm meslekler için, bilişsel yetenek performansla doğrudan ilişkilidir. Bilişsel yeteneğin bir çeşidi olan eleştirel düşünme, muhakeme etme ve çok yönlü karar alabilmede özel bir öneme sahiptir. Sonuç olarak eleştirel düşünme yetkinliği diğerlerinden daha fazla olan liderler, daha başarılılar.
Eleştirel düşünmenin temel bileşenleri;
- Varsayımları tanıma (karşılaşılan konuyu tanımlamak, gizli anlamı ortaya çıkarmak, görünenin dışındaki alternatifleri keşfetmek)
- Argümanları değerlendirme (ortaya atılan argümanları destekleyen kanıtları, güçlülüğüne ve uygunluğuna göre değerlendirmek, bilgiyi öznel tercih ve duygulardan etkilenmeden tarafsız analiz etmek)
- Sonuç çıkarma (yeterli veri toplayıp bunları doğru tartarak, kanıtları uygun şekilde yorumlayarak iyi muhakeme edilmiş sonuçlara varabilmek)
olarak tanımlanabilir.
Dünyada 15 yaşına gelmiş öğrencilerden, okulda edindikleri bilgileri kullanmaları, yaşama aktarmaları ve yeni durumlara uyarlayabilmeleri beklenmektedir.
Bunu ölçen PISA (Programme for International Student Assessment) sınavında öğrencilerin fen, matematik okuryazarlığı ve okuma becerileri araştırılmaktadır. Öğrencilerin çeşitli durumlarda karşılaştıkları problemleri tanımlarken, yorumlarken ve çözerken, bilgi ve becerilerini kullanma, analiz etme, mantıksal çıkarımlar yapma ve etkili iletişim kurma yeterlilikleri ölçülmektedir.
2015 yılında PISA sınavına yenilikçi bir alan olarak “işbirlikçi problem çözme”, 2018 yılındaki sınava ise “küresel yetkinlikler” bölümü eklenmiştir. Küresel yetkinlikler bölümünde, bu neslin yaşam gerçeği olan temel sürdürülebilirlik meselelerine ilişkin bilgileri, eleştirel bir biçimde nasıl algıladıkları ve kavradıkları değerlendirilmiştir. 2018 PISA sonuçları Aralık 2019’da açıklanacak olmakla birlikte, 2015 PISA sonuçlarına göre Türkiye 72 ülke arasında 54. sıradadır.
GMAT (Graduate Management Admission Test) sınavının amacı yurtdışında lisans/lisansüstü programlara başvuran öğrencilerin, sayısal, sözel ve analitik problem çözme yeteneklerini, İngilizce’yi kullanabilme ve okuduğunu anlama seviyelerini ölçmektir. Watson Glaser II Eleştirel Düşünme Ölçeği GMAT ile .72, GMAT executive ile .66 korelasyon göstermektedir.
GRE (The Graduate Record Examination), Educational Testing Service (ETS) tarafından düzenlenen, lisansüstü eğitim için İngilizce ve matematik yeteneklerini ölçen bir seviye tespit sınavıdır. Sözlü muhakeme, nicel muhakeme, eleştirel düşünme ve analitik yazma becerilerini ölçmek için tasarlanmıştır.
Endüstri 4.0’ın getirdikleri ve özellikle yapay zekanın yaygınlaşması ile mesleklerin ve iş yapış şekillerinin dönüşümü tüm dünyanın gündemindedir. Geleceğin profesyonelleri olacak öğrencilerimizi hem bundan sonraki eğitimlerine hem de iş dünyasına uygun donanımla hazırlayabilmek için “problem çözme” ve “eleştirel düşünme” yetkinliklerine daha fazla yatırım yapmamız gerektiği açıktır.
Yetkili satıcısı, uygulayıcısı ve yorumlayıcısı olduğumuz aşağıdaki psikometrik testler tüm dünyada, bu yetkinlikleri ölçmek amacıyla kullanılmaktadır:
Raven’ın İlerleyen Matrisleri testi kişilerin;
- karmaşık problemleri çözme
- gelişmiş gözlem yapabilme
- net/açık düşünebilme
- analitik düşünme
- soyut düşünme
- kolay ve hızlı öğrenme
- entellektüel kapasite
- entellektüel etkinlik
boyutları ile bilişsel kapasitesini ortaya koymaktadır.
Watson Glaser II Eleştirel Düşünme Ölçeği, kişilerin eleştirel düşünme yetkinliğini;
- varsayımları tanıma
- argümanları değerlendirme
- sonuç çıkarma
boyutlarında ölçmektedir.
Eleştirel Düşünme Eğitimi
Yukarıda sözü edilen yetkinlikleri ölçmenin bir adım ötesi, eleştirel düşünme yetkinliğinin geliştirilebilmesidir.
Bilişsel kapasitesi (Raven skoru) yüksek kişilerin eleştirel düşünme yetkinliği, Pearson PLC’nin VAS Modeli’ne uygun hazırlanmış olan uygulamalı Eleştirel Düşünme Eğitimi ile önemli ölçüde geliştirilebilmekte ve ortaya çıkan değişim, eğitim sonunda uygulanan Watson Glaser II Eleştirel Düşünme Ölçeği ile hemen görülebilmektedir.